ترجمه، به عنوان یک علم، بخشی از زبان شناسی کاربردی است و بررسی کامل تئوری‌های ترجمه به معنای ورود به بحث‌های مفصّل و گسترده‌ای در زبان شناسی عمومی، زبان شناسی تطبیقی، جامعه شناسی زبان، روان شناسی زبان، علم بیان، علم تحلیل کلام و حتی علم مردم شناسی، فلسفه، منطق، روان شناسی و روان پزشکی عصبی، روان شناسی سیبرنتیک و غیره است که دربارۀ هر یک از آنها هزاران تحقیق صورت گرفته و هزاران کتاب یا مقاله نگاشته شده است. لذا پرداختن به جزئیات بیشتر در این زمینه ها و حتی طرح تمامی درسهای مربوط به دستور زبان فارسی یا انگلیسی از گنجایش این مقال خارج است. در اینجا هدف نگارنده صرفاً این است که عملیات ترجمه را گام به گام و مرحله به مرحله به مترجم نوآموز نشان دهد تا او را با خلاصه ای از تصویر عوامل عینی و ذهنی و فعالیتهای فکری و عملی دخیل در فرایند ترجمه آشنا کند.

ترجمه به عنوان یک فر‌یند، مخلوطی از فعالیت‌های ذهنی و مکانیکی را در بر می‌گیرد. منظور از فعالیت‌های ذهنی همۀ آن فعل و انفعالاتی است که در مغز و روان مترجم صورت می گیرد و طی آن، معنا و مفهوم یا پیام یک واژه، عبارت یا جمله ای از یک زبان استخراج شده و به واژه، عبارت یا جمله ای در زبان دیگر سوار می‌شود. در این حالت، زبان اول را زبان مبدأ (source language) یا (SL) و زبان بعدی را زبان مقصد (target language) یا (TL) می گویند. به همین ترتیب، متن مبدأ به معنای متنی است که می خواهیم ترجمه کنیم و متن مقصد یعنی حاصل آن ترجمه، که به زبان مقصد نوشته شده است. بعلاوه، اگر هر پیامی را یک رمز در نظر بگیریم و حروف و صداهای هر زبان و گرامر آنها را کلید آن رمز به حساب آوریم، استخراج معنا از یک واژه یا جملۀ زبان مبدأ را رمزگشائی (decoding) و بیان همان معنا به کمک واژه یا جمله ای در زبان مقصد را رمزگذاری (encoding) می گویند. این بخش از فرایند ترجمه نه تنها دانش زبانی مترجم و شناخت او از ساختارها و معنی شناسی و کاربردشناسی هر دو زبان مبدأ و مقصد را طلب می کند، بلکه اطلاعات عمومی و تخصّصی او، قوۀ ادراک و شناخت او ازجهان و آگاهی او از انواع جنبه های تعامل ارتباطی بین انسانها نظیر سن، جنسیّت، نژاد، مذهب، نسبت، شغل، موقعیت زمانی و مکانی و غیره را نیز شامل می گردد. ولی بخش مکانیکی فرایند ترجمه عبارت از فعالیتهایی مانند خواندن، نوشتن، رجوع کردن به منابع مختلف، مرور کردن، تجدیدنظر کردن، اصلاح کردن، جابجا کردن، انتخاب کردن، حذف کردن، تایپ کردن و غیره است که اغلب همزمان و به موازات فرایند ذهنی ترجمه صورت می گیرد. مترجم درانتهای فرایند ترجمه به ساختاری از زبان مقصد دست می یابد که به آن می گویند: معادل (equivalent). منظور از معادل در واقع همان کلمه، عبارت یا جمله ای در زبان مقصد است که می تواند معنا و مفهوم کلمه، عبارت یا جملۀ مبدأ، یعنی منظور یا پیام گویندۀ زبان مبدأ را برساند. مثلاً اگر گوینده یا نویسندۀ انگلیسی گفته باشد: (It doesn’t matter) و مترجم در ترجمۀ همین جمله به فارسی نوشته باشد: (مهم نیست)، چون (مهم نیست) دقیقا منظور گویندۀ انگلیسی را می رساند، پس یک معادل درست و قابل قبول برای جملۀ انگلیسی محسوب می شود. معادل در سطح مقاله، کتاب، مجله یا بروشور را نسخه (version) می نامند، مانند نسخۀ روسی یا آلمانی کتاب (پیرمرد و دریا)، نوشتۀ ارنست همینگوی، که نسخۀ اصلی آن به زبان انگلیسی است و یا نسخۀ فارسی، چینی، یا پرتقالی داستان (شرطبندی)، نوشتۀ آنتون چخوف، که نسخۀ اصلی اش روسی است.

اکنون تصویر کلی فرایند ترجمه را به اجزاء کوچکتری تقسیم می کنیم و با بررسی یک یک آنها در واقع روش اصولی ترجمه را به شکل یک اسلوب یا دستورالعمل ساده و شفاف تمرین کرده و یاد می گیریم.

گام اول:

متنی را که می خواهیم ترجمه کنیم متن مبدأ (ST) می گویند. چنین متنی ممکن است کتبی یا شفاهی باشد و ممکن است صرفاً از یک واژه یا یک عبارت کوتاه تشکیل شده باشد و یا به اندازۀ یک جمله، یک پاراگراف، مقالۀ چند صفه ای و یا یک کتاب چند جلدی باشد. جمله مناسب ترین واحد ساختاری در بحث مقدماتی ترجمه است زیرا، برخلاف واژه و عبارت، دارای نهاد و گزاره و پیام (message) مشخصی است. بررسی ترجمه بر مبنای جمله در مواقعی کافی نیست که مفهوم پیام آن به جملات قبلی و بعدی و به عناصر غیر زبانی مانند موقعیت مکانی و زمانی، رابطۀ بین گوینده و مخاطب، پوشیده بودن نیت اصلی یا در لفافه بودن منظور اصلی گوینده و استعاری یا ضمنی بودن معانی بستگی داشته باشد. بنا براین، وقتی که با جملۀ (از آرژانتین می توان به سازمان ملل رفت) مواجه می شویم، می دانیم که حد اقل دو نوع پیام در این جملۀ فارسی نهفته است: پیام اول – می توانیم یا می توانید از کشور آرژانتین به سازمان ملل در نیویورک بروید و پیام دوم – می توانیم یا می توانید از میدان آرژانتین به دفتر سازمان ملل در خیابان قائم مقام فراهانی بروید. با کمی دقت، خواهید دید که پیام اول فقط به ساختار جمله و به معنای کلماتی بستگی دارد که جمله را تشکیل داده اند. اما درک پیام دوم تنها زمانی مقدور است که بدانیم گوینده و شنونده در تهران هستند یا در هر جای دنیا باشند راجع به تهران و امکان رفتن از میدان آرژانتین تهران به دفتر سازمان ملل واقع در خیابان قائم مقام فراهانی صحبت می کنند. نتیجه اینکه، مترجم برای پی بردن به پیام اول فقط باید ساختار گرامری آن را تجزیه و تحلیل کند و دانستن معنی لغات و رابطۀ دستوری بین آنها، نظیر فعل و فاعل، اسم و صفت، مسند و مسند الیه، مضاف و مضاف الیه و غیره برای ترجمه کافی خواهد بود. اما برای پی بردن به پیام دوم، علاوه بر تحلیل دستوری جمله (structural analysis) ، تحلیل کلامی آن نیز برای ترجمۀ دقیق ضرورت دارد. در انگلیسی به تحلیل کلام می گویند: (discourse analysis) و این یعنی مترجم باید ببیند گوینده و شنونده دقیقا چه کسانی هستند، کجا هستند، با هم چه نسبتی دارند، منظورشان از انتخاب این یا آن واژه، جمله یا اصطلاح بخصوص چیست و الی آخر. این اطلاعات در متن یک داستان، نمایشنامه، فیلم یا یک موقعیت اجتماعی مثل مهمانی و کلاس و غیره، اغلب خود به خود به دست می آید. لیکن از جمله ای که به صورت تافتۀ جدا بافته ای در خارج از متن اجتماعی (social context) قرار گرفته باشد نمی توان به چنین اطلاعاتی دست یافت.

گام دوم:

با در نظر گرفتن تفاوت بین پیام ظاهری و پیام ضمنی یا استعاری جملات، فرض کنیم که صرفا برای پی بردن به پیام ظاهری جمله می خواهیم ساختار آن را تحلیل کنیم. برای این کار، نخست باید جمله را به نهاد (subject) و گزاره (predicate) تقسیم کرد. نهاد چیزی یا کسی است که اطلاعاتی در باره اش اعلام می شود و گزاره همان اطلاعاتی است که در بارۀ نهاد اعلام می گردد. چه در فارسی و چه در انگلیسی، نهاد جمله به شکل یک اسم یا ضمیر و گزاره به شکل یک فعل ظاهر می شود. مثلا در دو جملۀ (Workers work) کارگران کار می کنند و (Airplanes fly) هواپیماها پرواز می کنند، کلمات (workers) و (airplanes) نهاد هستند و کلمات (work) و (fly) گزاره اند. این تقسیم بندی زمانی بسیار مهم است که با جمله ای بزرگ و طولانی، حتی به اندازۀ دو سه سطر یا بیشتر، مواجه شده باشیم. چنین پدیده ای نباید دانشجوی مترجمی را نگران کند. کافی است بدانیم که هر جمله ای اساساً از همان نهاد و گزاره تشکیل شده است و علت طولانی بودن جمله ها این است که یا اسمی را در قسمت نهاد یا گزاره با استفاده از یک یا چند صفت و حرف تعریف و غیره و نیز فعلی را در قسمت نهاد یا گزاره با استفاده از یک یا چند متمم و قید و مفعول توصیف کرده و گسترش داده اند. به عنوان مثال، جملۀ اول را به شکل زیر می توان گسترش داده به جمله ای طولانی تبدیل نمود:

All of the untrained and unskilled old workers living in this area work hard day and night without enjoying any of the special benefits offered to the skilled young workers from the city.l

یعنی: کلیۀ کارگران پیر آموزش ندیده و غیر ماهر ساکن در این منطقه شبانه روز سخت کار می کنند بدون اینکه از هیچیک از مزایای خاص ارائه شده به کارگران جوان و ماهر شهری برخوردار باشند.

همانگونه که می بینید، اساس جمله و پیام اصلی زیربنائی آن از همان دو کلمۀ (workers) و (work) تشکیل شده است. بقیۀ واژه ها چه به صورت تکی و چه به صورت گروهی یا عبارت (phrase)، در واقع نقش مکمل داشته و اطلاعات بیشتری دربارۀ نهاد و گزاره در اختیار ما قرار می دهند. در همین جملۀ اخیر، مرز بین نهاد و گزاره در واقع خود فعل است (work). پس در قسمت نهاد، همۀ کلمات قبل از (workers) و بعد از آن، نقش توصیف کننده را دارند و صفت محسوب می شوند. در قسمت گزاره نیز، همۀ واژه ها باهم نقش قید را برای فعل (work) ایفاء می کنند. مثلا واژۀ (hard) یک قید حالت، (day and night) قید زمان، و بقیۀ کلمات باز هم نقش قید حالت و چگونگی را برای فعل ایفاء می کنند. توضیحات بیشتر برای کسانی که معلومات گرامری شان کافی است، کسل کننده و غیر ضروری است. اما برای افرادی که معلومات گرامری شان ناکافی است، لازم است یادآوری شود که یک اسم یا صفت و قید همیشه هم به اندازۀ یک واژۀ تکی (single word) نیست و می تواند به شکل گروه یا عبارت (phrase) و حتی به شکل یک جمله واره یا شبه جمله (clause) باشد. به عنوان مثال، در جملۀ فوق، کلمات (all)، (untrained)، (unskilled)، (old)، (special)، (skilled) و (young) صفتهائی در مرتبۀ کلمه هستند. اما (living in this area)، (offered to the …) و(from the city) صفتهایی در مرتبۀ عبارت هستند. و یا (hard) قیدی است در مرتبۀ واژه، حال آنکه (day and night) و (without enjoying any of the …) قید هائی در مرتبۀ عبارت می باشند که همگی باهم فعل اصلی گزاره، یعنی (work) را توصیف می نمایند.

گام سوم:

بعد از مشخص کردن نهاد و گزاره، اگر پیام جمله بر اساس معنی هائی که می دانیم روشن باشد، ترجمۀ جمله را به زبان مقصد می نویسیم. ولی در مورد جمله های بلند و دارای واژه های زیاد، بد نیست با یک مرور سریع، نخست واژه های مهم و ناشناس و نیز واژه های همنشین آن را جداگانه در دفتری یادداشت نموده و یا در خود متن با قلم رنگی یا هر نوع روش علامتگذاری برجسته کنیم. واژه های همنشین (collocations) واژه هایی هستند که معمولا به صورت استاندارد در کنار هم قرار گرفته و باهم به کار می روند. مثلا عبارتهای نظیر (بستگی داشتن به)، (تنفر داشتن از)، (جلسه تشکیل دادن)، (به راه انداختن)، (سمینار برگزار کردن) یا (علی رغم اینکه)، (با توجه به این واقعیت که)، (هرچه زودتر بهتر) و غیره از واژه های همنشین تشکیل شده اند. همچنین باید ببینیم چه واژه ها و اصطلاحاتی به نظر جدید می آیند. آنگاه با استفاده از یک یا چند فرهنگ دو زبانه انگلیسی به فارسی یا فارسی به انگلیسی و یا فرهنگهای سایر زبانها – بسته به اینکه از چه زبانی به چه زبانی ترجمه می کنیم – معانی آن لغات و عبارتهای جدید را پیدا کرده و در جلو آنها یادداشت می کنیم. مانند:

ماهر، دارای مهارت، با تجربه، حرفه ای = Skilled

غیر ماهر، غیر حرفه ای، ناشی = Unskilled

آموزش ندیده، ناشی، تر تبیت نشده، کلاس نرفته، غیر ماهر = Untrained

مزایا، حقوق، پاداشها، فوائد = Benefits

منطقه، ناحیه، بخش، قسمت، محله، زمینه = Area

ویژه، مخصوص، خاص، معین، جداگانه = special

بستگی داشتن به = to depend on

تنفر داشتن از = to be disgusted by/With/at

جلسه تشکیل دادن = to hold a meeting

به راه انداختن = (to launch a project)

علیرغم اینکه = notwithstanding the fact that

با توجه به این واقعیت که = in view of the fact that

هر چه زودتر بهتر = The sooner the better

گام چهارم:

اغلب خواهیم دید، ترجمۀ جمله با معنی هایی که ما از قبل می دانیم، جور در نمی آید. بعضی ها حتی از اینکه معنای موجود در حافظۀ شان به درد ترجمۀ شان نمی خورد تعجب می کنند. در اینگونه موارد، بهتر است توجه داشته باشیم که آن لغت یا عبارت ممکن است معنا یا معانی دیگری نیز داشته باشد که ما از آن بی خبریم. به عنوان مثال، شاید قبلا یادگرفته باشیم که واژۀ (party) یعنی: مهمانی. اما همین واژه در عبارت (third party) یعنی: شخص و در عبارت (French Socialist Party) یعنی: حزب و در عبارت (the other party) یعنی: طرف. حتی ممکن است با چندین معنای کلمه ای قبلا آشنا شده باشیم ولی باز هم ببینیم که هیچ یک از آن معانی مشکل ترجمۀ ما را حل نمی کند. لذا فوراً باید نتیجه بگیریم که آن کلمه باید معنا یا معانی دیگری هم داشته باشد که ما از آن بی اطلاع هستیم و یا تا کنون به آن برنخورده ایم. مثلا می دانیم که واژۀ (record) یعنی: صفحۀ گرام یا گرامافون، پرونده، گذشته، سابقه، مدرک، ضبط کردن، صورتجلسه، نام نیک و غیره. حال آنکه، در ترجمۀ عبارت (record loss) این معانی فایده ای ندارند و لذا باید رفت به سراغ یک فرهنگ خوب و کامل تا معلوم شود که واژۀ (record) در نقش صفت هم به کار می رود و معنی آن می شود: بی سابقه، بیشترین، حداکثر. آنگاه خواهیم دیدی که ترجمۀ عبارت (record loss) می شود: خسارت بی سابقه، بیشترین ضرر، سنگین ترین زیانی که تا به حال وارد شده.

(party) – معنائی که می دانیم: مهمانی / معناهای جدید: حزب، شخص، طرف قرارداد یا معامله، طرف اختلاف

(record) – معناهائی که می دانیم: صفحه، سابقه، ضبط کردن / معانی جدید: بی سابقه، بیشترین، بالاترین

(right) – معناهائی می دانیم: راست، سمت راست، درست / معانی جدید: حق، بحق، حقدار

(power) – معنائی که می دانیم: قدرت، نیرو / معانی جدید: برق، اختیارات قانونی، کشور

(book) – معنائی که می دانیم: کتاب / معنای جدید: رزرو کردن بلیط یا جا برای قطار و سینما و غیره

(live) – معنائی که می دانیم: زندگی کردن، زنده ماندن، جان سالم بدر بردن / معنای جدید (با تلفظ لایو): زنده (مثل پخش زندۀ برنامۀ رادیو)

(to charge) – معناهائی که می دانیم: شارژ کردن، حساب کردن / معنای جدید: متهم کردن

گام پنجم:

در مرحلۀ جستجوی واژه های جدید و تحقیق در مورد معانی آنها و توجه به نقش و معنای جدید برخی واژه های آشنا و یادداشت کردن معنای جدید آنها، گاهی نیز به عبارتهائی برمی خوریم که ظاهراً از کلمات کاملا آشنائی تشکیل شده اند ولی همنشینی آنها به عنوان یک گروه یا عبارت خاص، معنای خاصی به آنها بخشیده است که با معانی خود آن واژه ها بسیار متفاوت است. به عنوان مثال، می دانیم که واژۀ (get) یعنی به دست آوردن، گرفتن، کسب کردن و غیره. اما در عبارتی مانند (get on the bus) این معنی ها به درد نمی خورد و کل عبارت یعنی: سوار اتوبوس شدن. به عنوان مثالی دیگر، می دانیم که (let) یعنی: اجازه دادن یا گذاشتن، (cat) یعنی: گربه، (out of) یعنی: بیرون از، به بیرون و (bag) یعنی: کیسه یا توبره. اما از همنشینی همین واژه ها، گروه یا عبارتی به وجود می آید که معنای آن با معنای تک تک واژه های تشکیل دهنده اش کاملا فرق می کند: (سّری را فاش کردن، لو دادن یک راز، در رفتن حرفی از دهن کسی از روی بی احتیاطی).

به اینگونه ساختارها در زبان فارسی، اصطلاحات و در زبان انگلیسی (idioms) می گویند. در مورد اصطلاحات، باید گفت که مترجم تازه کار و یا دانشجوی مترجمی اصولا با دو مشکل روبروست: نخست، تشخیص آنها در متن مبدأ و سپس، یافتن معادلهای صحیح برای آنها در زبان مقصد برای متن مقصد. لذا اگر اصطلاحی را از قبل یاد نگرفته و حفظ نکرده باشیم، تشخیص آن در یک جمله، پاراگراف یا متن یک گفتگو یا مقاله و سخنرانی تنها به بی ربط بودن معانی واژه های تشکیل دهندۀ آن بستگی خواهد داشت. مثلا اگر اعضای خانواده ای تصمیم گرفته اند پدر خانواده را با یک مهمانی و جشن اعلام نشده ای مثل جشن تولد غافلگیر کنند و مادر به بچه ها سفارش می کند: (Be careful not to let the cat out of the bag) که به طور تحت الفظی یعنی: (مواظب باشید نگذارید گربه از کیسه خارج شود)، با توجه به اینکه قبلا صحبتی از گربه و کیسه در کار نبوده است، مترجم باید به معانی تحت الفظی آن واژه های همنشین شک کرده و دست به گمانه زنی بزند. همین شک کردن سبب خواهد شد که وی بار دیگر به فرهنگهای لغات خود رجوع کند و ببیند آیا مثلا واژۀ (cat) یا (bag) به تنهائی و یا به صورت یک اصطلاح چند واژه ای معنای دیگری هم دارند یاخیر. لازم به یادآوری است که هرگاه مراجعه به فرهنگهای انگلیسی به فارسی به حل این مشکل کمک نکرد، باید به فرهنگهای انگلیسی به انگلیسی رجوع کنیم. اگر از این کار هم نتیجه ای نگرفتیم، باید به یک یا چند فرهنگ اصطلاحات (Dictionary of Idioms) مراجعه کرده و معانی لازم را استخراج کنیم.

نوع دیگری از دستۀ واژگانی یا مجموعۀ واژه های همنشین، عبارتها و جمله هائی است که در فارسی به آنها (ضرب المثل) و در انگلیسی به آنها (proverb) می گویند. برخلاف اصطلاحات (idioms) که به یک چیز خاص، شخص خاص، یا عمل و وضعیت خاصی دلالت می کنند، ضرب المثلها با اشاره به یک حقیقت کلی، برای پند و اندرز دادن و راهنمائی اخلاقی به کار می روند. منبع و سرچشمۀ ضرب المثلها معمولا سخنان حکیمانه در فرهنگهای آباء و اجدادی ملتها، کلمات قصار ادیبان و دانشمندان و رهبران سیاسی و یا کلام الهی درکتابهای آسمانی و روایات مذهبی است. به عنوان مثال، وقتی می گوئیم به قول سعدی شیرازی: (نابرده رنج، گنج میسر نمی شود/ مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد) و یا طبق فرمایش قرآن: (لیس للانسان الا ما سعی) و به قول ترکها و آذریها: (ایشله میه ن دیشله مز) و به قول انگلیسی ها: (No pain, No gain)، در واقع از ضرب المثلی در میان اظهارات یا سخنان خود استفاده می کنیم که حاوی یک درس، پیام یا هشدار اخلاقی است. هنگام ترجمه کردن، نخست باید بتوانیم چنین عبارتها و جملاتی را نیز تشخیص دهیم و سپس با مراجعه به فرهنگهای عمومی یا فرهنگهای مخصوص اصطلاحات و ضرب المثلها (مانند امثال و حکم مرحوم علی اکبر دهخدا و دیگر منابع یک زبانه و دو زبانه یا سه زبانه) تحقیق کنیم و معادلهای مناسب آنها را پیدا کرده و یادداشت نمائیم. مانند:

سوار شدن = to get on

پیاده شدن = to get off

لغو کردن = to call off

بلند شدن = هواپیما از زمین to take off

زنگ زدن به کسی = to give a call

لو دادن قضیه (از روی بی احتیاطی) = to let the cat out of the bag

نابرده رنج، گنج میسر نمی شود = No pain, no gain

بی گدار به آب نزن = Look before you leap

تا تنور داغ است نان را بچسبان = Strike while the iron is hot

که بر سنگ غلطان نروید نبات = A rolling stone gathers no moss

گام ششم:

بعد از پیدا کردن و پی بردن به معانی اولیه و ثانویۀ لغات و تحقیق در مورد معانی جدید آنها و معنای مجازی و استعاری اصطلاحات و ضرب المثلهای احتمالی و دیگر اطلاعات نهفته در واژه ها و عبارتها، نوبت می رسد به معانی نهفته در گرامر کلمات و جملات، که تشخیص و ترجمۀ درست آنها به معلومات دستوری مترجم و به تسلط او به گرامر زبان مبدأ بستگی دارد. فرض می کنیم که به عنوان دانشجوی مترجمی می خواهیم به زبان انگلیسی بگوئیم: دوست من در شیراز زندگی می کند ولی منزلش در تهران است. آیا قسمت اول این جمله را باید بنویسیم:

(My friend lives in Shiraz) یا: (My friend is living in Shiraz) ؟

در ترجمۀ نخست از زمان حال ساده استفاده شده، حال آنکه در ترجمۀ دوم از زمان حال استمراری استفاده شده است. زمان حال ساده نشان می دهد که دوست من همیشه ساکن شیراز است، اما زمان حال استمراری بیانگر آنست که وی به طور موقت در شیراز به سر می برد ( مثلا برای تعطیلات یا گذراندن یک دورۀ آموزشی یا انجام یک مأموریت اداری). و یا در ترجمۀ سه جملۀ انگلیسی

(You must go)، (You have to go)، (You should go) و (You are supposed to go) در فارسی می گوئیم: (تو باید بروی). ولی آیا مفهوم دقیق آنها و تفاوت بین پیام اصلی آنها را می دانیم؟ گرامر انگلیسی به ما می گوید که (must) اجباری را می رساند که از طرف گوینده به مخاطب تحمیل می گردد. (have to) اجباری را می رساند که خارج از اختیار و ارادۀ گوینده یا شنونده است. (should) صلاح بودن، بهتر بودن، قابل توصیه بودن عملی را از جانب گوینده بیان می کند و (are supposed to) وظیفه و تکلیف از پیش تعیین شده و قرار قبلی را می رساند. همینطور صحت و اعتبار ترجمۀ جملاتی که با مصدر ساده یا مصدر کامل درست شده اند منوط به شناخت مترجم از نقش دستوری آنهاست. مثلا دو جملۀ زیر را به فارسی برگردانی و سپس با هم مقایسه کنید:

The scientist is said to live in a small village across the river.l

The scientist is said to have lived in a small village across the river.l

در جملۀ اول از مصدر سادۀ (to live) و در جملۀ دوم از مصدر کامل (to have lived) استفاده شده است. مصدرها جزو فعلواره ها (verbals) هستند و فعلواره ها مثل افعال صرف شده نیستند که شخص و زمان مشخصی داشته باشند. با این حال، تفاوت بین حال و گذشته و بین یک عمل تمام شده و ناتمام را نشان می دهند. از اینرو، جملۀ اول یعنی: (می گویند که این دانشمند در دهکده ای در آن سوی رودخانه زندگی می کند) و جملۀ دوم یعنی: (می گویند این دانشمند در دهکده ای در آن سوی رودخانه زندگی می کرد – و حالا دیگر از آنجا رفته یا فوت کرده است). اکنون ببینید آیا گرامرهای لازم برای ترجمۀ چند جملۀ فارسی زیر به انگلیسی را به خاطر دارید: (ایکاش الکترونیک نخوانده بودم)، (ایکاش پول بیشتری داشت)، (اگر تصادفاً پدرم را پیدا کردید به او بگوئید به کمکش احتیاج دارم)، (لازم نبود امروز به کلاس بیائید و خوشحالم که نیامدید چون امروز تعطیل است)، (لازم نبود امروز به کلاس بیائید چون امروز تعطیل است و من متأسفم که وقتتان را هدر دادید)، (کلی گرفتاری در پیش است)، (دو ساعت است که منتظریم)

گام هفتم:

در تجزیه و تحلیل متن مبدأ، ضمن بررسی نوع واژگان و ساختارهای انتخاب شده توسط نویسندۀ اصلی و ضمن بررسی معانی آنها، لازم است که مترجم به سبک (style) مورد استفاده در متن مبدأ نیز که عامل مهم دیگری در تعیین شیوۀ بیان او در زبان مقصد است ، توجه نماید. منظور از سبک، شیوۀ بیان رسمی، غیر رسمی، ادبی، کوچه بازاری، لفظ قلم یا کتابی، محاوره ای، علمی، فنی، خشک، طنزآمیز، کنایه آمیز و غیره است که خاص یک فرد یا خاص یک قشر و طبقۀ اجتماعی است: مانند سبک نویسندگانی چون آل احمد، جمالزاده، صادق هدایت، چخوف، بالزاک، دیکنز و غیره در نوشتن، سبک خوانندگانی مثل بدیع زاده، محمد نوری، بنان، خانم قانم و غیره در آواز و سبک حرف زدن بازاریها، دانشجویان، پائین- شهریها، بالا- شهریها، داش مشدیها، دیپلماتها و غیره در محیطهای خاص خودشان. لذا در جائی که متن مبدأ با سبک عامیانه ای نوشته شده، مترجم نباید در ترجمه از سبک علمی و رسمی و یا خیلی ادبی استفاده کند و بالعکس. مثلا در مصاحبه ای نیمه رسمی که در آن یک گزارشگر با یک کارگر بیکار صحبت می کند، شاید سؤالی مثل: (How did you become unemployed?) را اینطور ترجمه کنیم: (چطور شد که انداختندت بیرون؟)

بدیهی است که این جمله لحن بیش از حدعامیانه و حتی توهین آمیزی دارد و بهتر است آن را عوض کنیم و فرضاً بنویسیم: (چرا بیکار شدید؟) یا (چطور شد که شغلتان را از دست دادید؟) یا برعکس، در ترجمۀ جمله ای مانند: (I am writing a report on unemployment)، اگر نوشته باشیم: (اینجانب هم اکنون گزارشی پیرامون مسألۀ بیکاری به رشتۀ تحریر در می آورم)، جملۀ مان بیش از حد رسمی و به طور غیرضروری ادبی است و لذا مناسب نیست. به جای این جمله، کافی است بنویسیم: (بنده دارم گزارشی دربارۀ بیکاری می نویسم)