[ اِ لا یِ اَ دَ ] (اِخ) حسین بن خواجه شرف الدین عبدالحق ملقب به کمال الدین و متخلص به الهی. از اهل اردبیل است. در اوایل جوانی نزد سلطان حیدر صفوی بود و از طرف وی به شیراز و خراسان رفت. پیش جلال الدین دوانی و امیر غیاث الدین شیرازی و امیر جمال الدین عطاءاللََّه بن فضل اللََّه تکمیل فضایل کرد و مدتی در هرات به ندیمی امیر علیشیر نوایی و شاهزاده غریب میرزا ولد سلطان حسین میرزا اختصاص یافت و پس از مرگ آن شاهزاده (۹۰۲ هـ . ق.) بسمت عراق و آذربایجان برگشت و در حظیرهٔ مقدسهٔ شیخ صفی بتدریس و تعلیم پرداخت و در شهور سنهٔ ۹۵۰ هـ . ق. که عمرش بیش از هفتاد سال بود درگذشت. در علوم عقلی و نقلی فرید عهد خود بود و میل زیادی بتصوف و عرفان داشت و اشعارش به اندازهٔ دو هزار بیت تدوین شده است و بیشتر از سی جلد کتب و رسائل و فوائد و افادات و حواشی و تعلیقات به زبانهای پارسی، عربی و ترکی بقلم آورده، از جمله رسالهٔ اثبات الواجب محقق دوانی، تهذیب الاصول علامه و اشکال التأسیس سمرقندی را شرح کرده و حواشی و تعلیقات بر هریک از شروح هدایه و مواقف و شروح شمسیه و مطالع، و شروح تذکره و چغمینی و رسالهٔ بیست باب خواجه و تحریر اقلیدس نوشته است و مجموعهٔ منهج الدعوات سیدبن طاوس را بفارسی ترجمه کرده و رساله ای بزبان فارسی در علم قیافه، و رساله ای بزبان ترکی در امامت دارد. زبدهٔ تألیفاتش عبارت است از تاج المناقب فی فضائل الائمة، و منهج الفصاحة فی شرح نهج البلاغة که هر دو کتاب را بنام شاه اسماعیل اول مرقوم داشته است. قرآن مجید را بزبان فارسی و عربی تفسیر کرده، فارسی آن در چند مجلد تمام شده ولی عربی آن از سورهٔ بقره تجاوز نکرده است. صاحب ریاض العلماء گوید: «تفسیر سورهٔ فاتحه و قسمتی از آیات سورهٔ بقره را که تقریباً به اندازهٔ ده هزار بیت بود و نیز شرح گلشن راز شبستری را که هر دو بخط خود وی نوشته شده بود در اردبیل دیدم». وی از علامهٔ دوانی اجازهٔ روایت داشت. این اشعار از اوست: ای گشته ز ذات خود هویدا چون نور ذرات جهان ز نور تو یافت ظهور کنه تو ز دانش خردها مستور وجه تو ز ادراک نظرها همه دور. رفت جان من و رفتار تو از یاد نرفت شکل بالای تو از خاطر ناشاد نرفت بعد از این جامهٔ جان چاک زنم در غم عشق سوز این سینه چو از ناله و فریاد نرفت. یافتم دل را در آن زلف از فروغ برق آه جز به آتش در شب تاریک نتوان برد راه. (از دانشمندان آذربایجان تألیف تربیت، به اختصار). و رجوع به همین کتاب و روضات الجنات ص ۱۸۵ و تذکرهٔ روز روشن صص ۶۶-۷۷ و الذریعة ذیل دیوان الهی و فرهنگ سخنوران و فهرست کتابخانهٔ مدرسهٔ سپهسالار ج ۲ ص ۱۲۹ و نیز رجوع به حسین اردبیلی در این لغت نامه شود.